Sağlık Hizmetlerinde Tanıtım ve Bilgilendirme Faaliyetleri Hakkında Yönetmelik, sağlık alanında gerçekleştirilen tanıtım ve bilgilendirme işlemlerinin kapsamını, sınırlarını ve bu faaliyetlere ilişkin yasakları belirleyen, kamu düzenine ilişkin nitelikte bir düzenlemedir. Yönetmelik; sağlık hizmetlerine ilişkin iletişim faaliyetlerini, hasta haklarını, kişisel sağlık verilerinin korunmasını ve haksız rekabetin engellenmesini teminen kapsamlı yükümlülükler öngörmektedir.
I. Yönetmeliğin Amacı ve Kapsamı
Yönetmeliğin amacı; sağlık hizmetlerinde tanıtım ve bilgilendirme faaliyetlerinin meslek etiği, tıbbi deontoloji, hasta hakları ve kişisel sağlık verilerinin korunması ilkelerine uygun biçimde yürütülmesini sağlamak, yanıltıcı, yönlendirici veya haksız rekabete yol açan uygulamaların önüne geçmektir.
Düzenleme;
- hekim ve diş hekimlerini,
- diğer sağlık meslek mensuplarını,
- özel sağlık tesislerini,
- uluslararası sağlık turizmi aracı kuruluşlarını,
- yetkisiz/ruhsatsız kişi veya kuruluşların tanıtım faaliyetlerini
kapsamaktadır.
II. Tanıtım ve Bilgilendirme Faaliyetlerinin Çerçevesi
Yönetmelik, sağlık alanında açık veya örtülü reklam yapılmasını kesin olarak yasaklamıştır. Tanıtım faaliyetleri, yalnızca bilgilendirme niteliğinde olmak ve mevzuatta belirlenen sınırlar içerisinde kalmak kaydıyla yürütülebilir.
Tanıtım faaliyetlerinde:
- bilimsel ve klinik geçerliliği bulunmayan yöntemlerden bahsedilemez,
- sağlık hizmeti sunan kişi veya kurum hakkında üstünlük algısı oluşturacak ifadeler kullanılamaz,
- teşekkür, referans, memnuniyet beyanı niteliği taşıyan içeriklere yer verilemez,
- istatistiksel veriler manipüle edilemez veya yanıltıcı biçimde sunulamaz.
III. Hastaya Yönlendirme Yasağı (MADDE 5/1-g ve 5/1-ğ)
1. Doğrudan veya dolaylı yönlendirme yasağı (g bendi)
Tanıtım ve bilgilendirme faaliyetleri hiçbir surette hastayı belirli bir sağlık meslek mensubuna veya sağlık kuruluşuna yönlendirmeye yönelik olamaz. Bu yasak; dolaylı, ima yoluyla, karşılaştırmalı veya üstünlük iddiası içeren tüm yönlendirme türlerini kapsamaktadır.
2. Aracı kuruluşlar, yayın ve iletişim kanalları üzerinden yönlendirme yasağı (ğ bendi)
Tıbbi yardım hizmeti, check-up, sağlık taraması, danışmanlık veya benzeri amaçlarla;
- aracı kurumlar,
- medya organları,
- sosyal medya hesapları,
- influencerlar
vasıtasıyla belirli hekim veya sağlık kuruluşuna yönlendirme yapılamaz.
Bu düzenleme; sponsorlu paylaşımları, ücretli yönlendirmeleri, listeleme hizmetlerini ve benzeri ticari yönlendirme faaliyetlerini yasaklamaktadır.
IV. Hasta ile Doğrudan İletişim Yoluyla Tanıtım Yasağı (MADDE 5/1-k)
Yönetmelik uyarınca sağlık çalışanları ve sağlık tesisleri; kişilerin açık rızası olmaksızın telefon araması, SMS, elektronik posta, anlık mesajlaşma uygulamaları veya sosyal medya aracılığıyla tanıtım veya reklam içerikli ileti göndermekte kesin olarak yasaktır.
Bu hüküm; doğrudan, dolaylı veya otomatik sistemler aracılığıyla gerçekleştirilen tüm iletişimleri kapsamaktadır.
V. Pazarlama Amaçlı Özendirme, Çekiliş ve Hediye Yasağı (MADDE 5/1-l)
Sağlık hizmetleri; özendirme, indirim, çekiliş, kampanya, hediye veya benzeri pazarlama araçları ile sunulamaz. Bu nitelikteki her türlü tanıtım, reklam veya bilgilendirme faaliyetinin gerçekleştirilmesi yasaktır.
Bu hüküm; sağlık hizmetine ilişkin ekonomik teşvik, promosyon, avantaj sunumu veya kampanya duyurularını tümüyle yasaklamaktadır.
VI. Görsel İçerik Kullanımına İlişkin Sınırlamalar
Yönetmelik, görsel paylaşımlar bakımından son derece sıkı bir rejim öngörmüştür:
- Öncesi–sonrası görsellerin paylaşılması mutlak surette yasaktır.
- Tedavi sürecini, ameliyat veya tıbbi müdahale anını gösteren görseller paylaşılamaz.
- Görsellerde filtre, düzenleme, makyaj, montaj veya gerçek dışı teknikler kullanılamaz.
- Görseller yorumlara kapalı olmak zorundadır.
- Hastaya ait görseller ancak açık rıza alınarak kullanılabilir ve rıza her zaman geri alınabilir.
- Görseller sponsorlu veya ücretli olarak yayımlatılamaz.
VII. Denetim Mekanizması
Tanıtım faaliyetleri; Sağlık Bakanlığı ve il sağlık müdürlüklerince düzenli olarak izlenir ve gerekli hâllerde İl Değerlendirme Komisyonu tarafından değerlendirilir. Aykırılık tespiti hâlinde dosya, Ticaret Bakanlığı Reklam Kuruluna iletilir. Radyo ve televizyon yayınlarına katılan sağlık meslek mensuplarının yayın öncesi Yönetmelik ekindeki taahhütnameyi imzalamaları zorunludur.
VIII. Yaptırımlar
Yönetmeliğe aykırılık hâlinde uygulanabilecek yaptırımlar oldukça ağırdır:
- Hekim ve diş hekimlerine, 1219 sayılı Kanun’un ilgili hükümleri uyarınca idari para cezası uygulanır ve meslek kuruluşuna bildirim yapılır.
- Sağlık tesislerinin bir yıl içinde üç kez ihlalde bulunması hâlinde, ilgili tıbbi birimin faaliyeti üç gün süreyle durdurulur.
- Uluslararası sağlık turizmi kuruluşları hakkında 1 ay – 3 ay arası faaliyetten men yaptırımı uygulanır.
- Organ nakli merkezlerinde ihlalin niteliğine göre organ dağıtımının durdurulması veya faaliyet izninin iptali mümkündür.
- Yetkisiz sağlık hizmeti sunumu tespit edildiğinde Cumhuriyet savcılığına suç duyurusu yapılır.
- İnternet ortamındaki tehlike oluşturan içeriklere ilişkin erişim engeli talep edilir.
IX. Sonuç
Yönetmelik, sağlık hizmetlerinde tanıtım ve bilgilendirme faaliyetlerini önemli ölçüde kısıtlayan, reklamı, yönlendirmeyi ve pazarlama odaklı her türlü iletişimi yasaklayan katı bir mevzuat çerçevesi oluşturmuştur. Sağlık meslek mensupları ve sağlık kuruluşları, gerek dijital ortamda gerek geleneksel mecralarda gerçekleştirdikleri tüm içerikleri bu Yönetmelik hükümlerine uygun olarak yürütmekle yükümlüdür.
Her türlü yönlendirme, özendirme, kampanya, hediye, öncesi–sonrası görseli, hasta araması veya mesajı ile bilimsel temeli olmayan yöntem tanıtımı, yönetmelik ihlali niteliğindedir ve ağır yaptırımlar doğurabilmektedir.
Av. Elif Merve Adıgüzel